Viên
Như
Trong
lịch sử ngoại giao của nước ta vào thời kỳ đầu tự chủ, ngoài những văn thư qua
lại, còn có một sự kiện được lưu lại dưới hình thức là một bài thơ. Dĩ nhiên ngôn
từ ngoại giao mà ghi lại bằng thơ thì khung cảnh cũng nên thơ, chứ không phải
là những lời lẽ đầy hậu ý cùng những lời tán tụng qua lại tại cung đình hay nơi
đại sảnh. Ở đây sự việc xảy ra trên một con thuyền tại một khúc sông với hai
người, một là sứ thần của nhà Tống và người kia là ông lái đò của nước Việt.
Đối tượng mà cả hai người mượn để nói lên ý nghĩ của mình lại là bầy ngỗng. Bài
thơ ấy được ghi lại trong lịch sử như sau :
Năm
(987), nhà Tống lại sai Lý Giác sang. Khi đến chùa Sách Giang,Vua sai Pháp sư
tên là Thuận giả làm người coi sông ra đón. Giác rất thích nói chuyện văn thơ.
Lúc ấy nhân có hai con ngỗng lội trên mặt nước. Giác vui ngâm rằng: (2)
Nga nga lưỡng nga nga
Ngưỡng diện hướng thiên nha.
Ngỗng ngỗng cả bầy ngỗng
Ngửa mặt hướng ven trời.
Pháp
sư đương cầm chèo theo vần làm nối đưa cho Giác xem :
Bạch mao phô lục thủy
Hồng trạo bãi thanh ba.
Lông trắng phơi dòng biếc
Chân hồng rẽ sóng khơi.
Việc
bài thơ này được ghi lại trong chính sử cho ta suy nghĩ rằng cha ông ta ngày
xưa nhất định xem trọng sự kiện này, hay nói khác hơn, bài thơ này nhất định
chứa đựng một thông điệp quan trọng nào đó chứ không thể có việc bỏ thì giờ để
viết một câu chuyện mà như ngày nay nhiều người cho là truyền thuyết hóa vào
chính sử được. Bởi vì sự kiện Lý Giác sang nước Việt hai lần, không phải để dạo
chơi, cũng chẳng phải để mà đối đáp thơ văn, mà nhất định phải mang theo một
thông điệp nào đó, thế mà trong sử không thấy ghi gì ngoài hai bài thơ và một
từ khúc. Điều này cho thấy rằng những gì mà chính sử ghi lại trong giai đoạn
này nhất định phản ảnh những gì mà nhà Tống muốn. Do đó cần nghiên cứu kỷ lưởng
xem bài thơ này ẩn chưa những gì.
Như
chúng ta biết, Thiền sư Pháp Thuận là một trong những thiền sư nổi tiếng của
thời kỳ đầu trong nền văn học tự chủ, ông đã đóng góp tích cực vào công cuộc ổn
định chính trị thời đại Lê Hoàn, nhưng cũng như nhiều thiền sư khác, những gì
liên quan đến sự nghiệp của ông chỉ còn lại hết sức giới hạn. Hiện nay, thông
qua lịch sử, chúng ta chỉ biết về ông với một tiểu sử sơ sài và hai bài thơ,
nói đúng hơn là một bài rưỡi, có nghĩa là một bài thơ bốn câu, trong đó ông chỉ
đóng góp hai câu thôi. Một bài thơ hay như thế, nhưng một lần nữa trong
lịch sử Việt Nam
Như
lịch sử cho biết, Lý Giác sang Việt Nam hai lần, lần đầu là vào năm 986 mang
theo chế sách phong cho Lê Hoàn chức An Nam Đô Hộ Tĩnh Hải Quân Tiết Độ Sứ Kinh
Triệu Quận Hầu; đồng thời bảo lãnh cho hai tướng Quách Quân Biện và Triệu Phụng
Huân bị Lê Hoàn bắt trong trận thủy chiến trên sông Bạch Đằng năm 981 về nước,
lần ấy theo sử sách ông ta được tiếp đãi rất nồng hậu. Lần hai là vào
năm(987).Tất nhiên, với tư cách là sứ giả của Thiên triều, chắc chắn Lý Giác
phải tỏ cho vua quan nhà Tiền Lê thấy cái uy phong của kẻ bề trên, chứ làm gì
có cái thiện cảm như nhiều người nghĩ. Có thể vì bị ảnh hưởng bởi
bài thơ Lý Giác tặng Pháp Thuận trước khi về nước và sự khôn khéo của Khuông
Việt khi trả lời Lê Hoàn về bài thơ này (3) nên người ta mới nghĩ như vậy
chăng.
Tuy
nhiên, may mắn thay là vẫn còn đó hai bài thơ, đây như là ADN duy nhất của
người xưa để lại. Do đó ta cần phải phân tích ADN này xem thử thành phần nó ra
sao, có thật là cùng gen với bài thơ của cậu bé Lạc Tân Vương không, để trả lời
có hay không việc đạo văn và ai đạo của ai?
Câu
1:
"Nga nga lưỡng nga nga",
Ngỗng ngỗng cả bầy ngỗng
Câu
này từ trước tới nay, hầu như ai cũng hiểu và dịch là hai con ngỗng
như "song song ngỗng một đôi" chắc có lẽ người đọc
thấy câu này bắt đầu bằng hai từ "nga nga" rồi lại kết thúc
"nga nga" như vậy dịch là "song song và một đôi" là quá đắt
rồi. Có ai ngờ chính vì hiểu và dịch như vậy nên đã định hướng cho
người đọc một thông tin hoàn toàn khác hẳn những gì mà chính văn mang lại. Từ
đó còn có lời khen Lý Giác; đồng thời còn phân tích cặn kẽ và cho là Phật pháp
thâm hậu, ngôn từ không khác một thiền sư. Quả thật sự tưởng tượng của con
người vô cùng phong phú. Trong bài viết này tôi chỉ khảo sát trong khung cảnh
bấy giờ với những con người lịch sử và vai trò mà đất nước họ giao phó trong tư
cách là những nhà ngoại giao, như đã nêu từ đầu bài.
Vậy
câu này nghĩa như thế nào? Để tìm hiểu nghĩa của câu này ta hãy tạm quên
chuyện "song song và một đôi" đi và xem lại Lý Giác đã nói
gì. Lý Giác nói "nga nga" là hai con,
rồi "lưỡng" hai con, lại thêm "nga
nga" hai con nữa. Như vậy chỉ trong câu thơ thôi ta thấy đã có tới
sáu con ngỗng rồi sao lại cho rằng chỉ có hai con. Trong thơ Việt Nam
Câu
2:
Ngưỡng diện hướng thiên nhai,
Ngưỡng mặt hướng ven trời,
Sáu
con ngỗng đang bơi với tư thế ngưỡng mặt hướng về phía chân trời.
Trong câu này Lý Giác dùng từ "thiên nhai"có nghĩa là chân trời
cao xa vời vợi. Sao ở chổ sông nước kia lũ ngỗng lại ngưỡng mặt hướng về chân
trời cao xa vời vợi thế. Hơn ai hết Pháp Thuận là người trong cuộc,
ông biết rằng "thiên nhai" ở đây chẳng qua Lý Giác muốn chỉ cho
thiên triều nhà Tống đấy thôi. Như vậy ta thấy hai câu này đã nói lên sự ngạo
mạn, trịch thượng của một sứ thần phương bắc. Ông đã ví vua quan và nhân dân
nước Việt như là bầy ngỗng đang ngưỡng mặt hướng về thiên triều thần phục. Đây
là thái độ phổ biến của sứ thần phương Bắc chứ chẳng riêng gì Lý Giác; tuy
nhiên ở đây Lý Giác lại dùng thơ để nói, vừa thách thức Pháp Thuận về mặt kiến
thức, vừa hạ thấp đối phương một cách văn vẽ, quả thật đúng là ngôn ngữ ngoại
giao, hết sức nhẹ nhàng nhưng chứa đầy giông bão.
Là
một công dân nước Việt, được giao phó trọng trách tiếp sứ thần lân bang, dĩ
nhiên Pháp Thuận hiểu ngay những câu thơ cao ngạo ấy của Lý Giác. Tuy nhiên
trong tinh thần trách nhiệm của một công dân, hơn nữa lại là một thiền sư, ông
đã bình thản trả lời Lý Giác bằng hai câu thơ, hai câu này không những để đối
trọng lại thái độ ngông nghênh mà Lý Giác đã nói trước đó, mà còn làm cho bài
thơ hoàn chỉnh, rất hay.
Câu
3 và 4 :
Bạch mao phô lục thủy,
Hồng trạo bãi thanh ba.
Lông trắng phơi dòng biếc,
Chân hồng rẽ sóng khơi.
"Bạch
mao" là lông trắng, là biểu tượng cho sự công khai, ngày nay chúng ta
vẫn thường dùng các từ như: bạch hóa, minh bạch, hay sách trắng, đó là nhiệm vụ
của bộ ngoại giao là nơi công khai những chính sách của chính phủ. Rõ ràng
trong câu này Pháp Thuận đã sử dụng từ bạch rất chuẩn."Phô" là
khoe ra, phô bày, làm cho ai cũng thấy, như vậy ta thấy từ phô này
hoàn toàn tương hợp với từ đi trước nó làbạch. "Lục thủy" là
chỗ rộng rãi, bằng phẳng (bình đẳng)hay chỗ công cộng, quốc tế. Như thế câu này
nghĩa bóng của nó là: Về phương diện ngoại giao, một cách minh bạch và bình
đẳng, nước ta công khai tính độc lập đó để các nước lân bang công
nhận.
Tuy
nhiên, việc yêu cầu nước khác công nhận nền độc lập không có nghĩa là chúng ta
trở thành thuộc địa, hay lệ thuộc vào một nước khác, trong bài này cụ thể là
nước Tống. Ở câu bốn Pháp Thuận đã minh định lập trường đó. "Hồng
trạo" có nghĩa là mái chèo màu hồng, ở đây nghĩa đen là chân hồng, nghĩa
bóng là nội lực tràn đầy, màu hồng là biểu tượng cho sức sống mạnh mẽ tràn đầy
như: tuổi hồng, hồng quân, máu hồng, trạo là mái chèo, ở đây là cơ
chế nội lực, "bãi" là hai tay khoát ra, ở đây là
rẽ, "thanh ba" là sóng xanh. Câu này có nghĩa là nếu như ai
đó gây ra sóng gió thì ta có nội lực để rẽ sóng mà tiến lên. Lời lẽ
của Lý Giác đưa ra trong bài thơ là cố ý hạ thấp nước Việt, xem vua quan và
nhân dân nước Việt như những kẻ hoàn toàn lệ thuộc vào triều Tống, với tư cách
là những thần dân. Đây là một thái độ ngông nghênh của một kẻ đại diện cho cái
gọi là Thiên triều. Trước thái độ trịch thượng đó, Pháp Thuận đã bình thản (như
một tính chất phải có của một nhà ngoại giao) trả lời Lý Giác "Về phương
diện ngoại giao thì nước tôi thông báo cho nước ông biết là nước Việt là một
nước độc lập, như thế không phải là nước Việt là thuộc địa của bất cứ ai, vì
nếu cần thiết thì chúng tôi có thừa nội lực để rẽ sóng mà đi tới".
Cần
lưu ý rằng, cách đó một năm, chính Lý Giác đã sang nước ta để bảo lãnh cho hai
tướng nhà Tống bị ta bắt trong trận thủy chiến trên sông Bạch Đằng. Chắc chắn
dư âm thất bại đó của quân Tống vẫn còn vang vọng trong tâm thức của ông ta,
nên khi nghe Pháp Thuận đáp như vậy Lý Giác giật mình và hiểu ra rằng tại sao
quân Tống thất bại (quân sự) và cả chính ông nữa cũng thất bại vào lúc
này(ngoại giao). Cũng từ nhận thức nầy mà thái độ sau đó của Lý Giác dè dặt
hơn, điều này đã thể hiện rõ trong bài thơ ông ta tặng Pháp Thuận sau đó. Tuy
cao ngạo, nhưng ít ra ông ta cũng đã công nhận giờ đây nước Việt đã là một đất
nước vững mạnh. Trong bài thơ Lý Giác tặng Pháp Thuận có câu"Thiên ngoại
hữu thiên ưng viễn chiếu, khê đàm ba tỉnh kiến thiềm thu. Ngoài trời có trời
nên xa nghĩ, khe đầm sóng lặng thấy trăngthu". Hai câu này theo nhiều
người cho rằng Lý Giác cuối cùng phải chấp nhận nước Việt cũng là trời, có
nghĩa là công nhận nước Việt là một nước độc lập. Thực ra thời ấy nước ta chưa
bao giờ được phương Bắc công nhận độc lập. Theo thiển ý của tôi
thì câu "thiên ngoại hữu thiên"xuất phát từ Đạo Đức kinh
của Lảo Tử, đã thành một thành ngữ với ý nghĩa khuyên ai đó cần phải khiêm
nhường, đừng tưởng mình quan trọng,mạnh,to lớn .v.v. vì mình to lớn còn có kẻ
khác to lớn hơn. Do đó có thể Lý Giác sử dụng nó như là thành ngữ với nghĩa mà
tôi đã nói trên. Vì hai câu này có ý đe dọa, dạy đời nước Việt là "ngoài
trời còn có trời nữa các ông nên nhìn xa trông rộng (ưng viễn
chiếu), khi sóng trong khe, đầm lặng rồi thì sẽ thấy trăng thôi(kiến thiềm
thu). Chúng ta thấy trong câu cuối Lý Giác nói "ba tĩnh - sóng
yên" nhưng mà sóng trong"khê đàm - khe đầm" thôi.
Đáng lý câu này Lý Giác có thể viết "Hải giang ba tỉnh kiến thiềm
thu" mới phải chứ. Vì đã nói sóng thì phải nói đến sông, biển chứ sao lại
sóng trong khe đầm. Rõ ràng ý của Lý Giác là muốn ám chỉ những cuộc nỗi dậy của
các nước chung quanh chỉ là sóng trong khe đầm thôi, nên khi bị dẹp
yên rồi thì Nhà Tống cũng như trăng trên trời sẽ soi xuống và ngự trị trong
những khe đầm ấy . Lời lẽ như thế thì thật quá ư cao ngạo, do vậy nếu ta hiểu
câu "thiên ngoại hữu thiên" là có ý công nhận nước ta cũng
là trời liệu có ổn không. Tuy nhiên là một sứ thần phương Bắc mà dùng từ như
vậy thì trong lòng nhất định có sự nễ phục nước ta. Ấy vậy mà từ hai câu này
nhiều người nghĩ rằng Lý Giác có cảm tình và khen nước Việt. Có lẽ ở ta luôn có
mặc cảm nhược tiểu nên chi khi có ai đó nói hay làm cho ta đôi điều tốt, thậm
chí cũng chẳng phải vì dân ta mà vì quyền lợi thiết thực của họ, nhưng để chứng
tỏ ta là quân tử (hảo), luôn trọng nghĩa tình, lại ca ngợi đến mức nhầm lẫn
giữa ranh giới của sự ghi nhận và lòng biết ơn. Trong lịch sử nước ta không
hiếm những trường hợp như thế. Như trước đây thì có Cao Biền, Lý Giác và giờ
đây thì Alexandre de Rhodes,Yersin.
Như
thế chúng ta thấy bài thơ tuy được làm bởi hai người với hai tư tưởng đối lập,
nhưng về mặt văn học thì là một bài thơ hoàn hảo, rất đẹp. Đặc biệt hai câu của
Pháp Thuận chính là chuẩn mực cho đường hướng ngoại giao lúc bấy giờ, và tinh
thần ngoại giao ấy xuyên suốt lịch sử về sau, mà có lẽ ngay cả trong thời đại
của chúng ta nữa. Đó chính là chính sách ngoại giao "Độc lập, tự chủ,
láng giềng hữu nghị". Chính trên nguyên tắc ngoại giao này mà trải
qua hàng ngàn năm, với bao biến chuyển của thời cuộc, nước Việt vẫn là một nước
độc lập.
Trở
lại vấn đề đạo văn của Lý Giác và Pháp Thuận. Như đã đề cập ở trên, qua phân
tích chúng ta thấy đây là một bài thơ hay, không những về mặt văn chương mà cả
phương thức ứng xử của hai con người đại diện cho hai quốc gia bày tỏ quan điểm
của mình vỏn vẹn trong 20 chữ (mỗi người 10 chữ), chỉ bấy nhiêu thôi mà đã nói
lên được chính sách của mỗi nước trong quan hệ với nước khác, thì có thể nói
rằng đây là một kiệt tác văn học. Ấy thế mà cả hai nhân vật sáng tác ra bài thơ
trên lại mang tiếng là đạo thơ của một cậu bé 10 tuổi ở Trung Hoa. Cụ thể là
bài "Vịnh nga" của Lạc Tân Vương (khoảng 640-684). Bài thơ ấy như
sau:
Nga nga nga,
Khúc hạng hướng thiên ca,
Bạch mao phù lục thủy,
Hồng chưởng bát thanh ba.
Như
chúng ta biết, có rất nhiều nhà thơ nổi tiếng của Trung Hoa thời ấy giờ đây chỉ
còn lại một hai bài thơ, còn hầu hết đều thất lạc theo những cơn binh biến,
loạn lạc của lịch sử. Sở dĩ nó còn lại là nhờ vào sự tập chú của các nhà viết
văn học sử lúc bấy giờ. Thời ấy đâu có dễ gì được các nhà tập chú thơ quan tâm
và làm gì có nhiều giấy mực và công sức mà viết đại trà, chỉ có những bài hay
của những nhà thơ tên tuổi may ra mới được ghi lại; đồng thời cũng may mắn lắm
mới không bị tiêu hủy sau những nhiễu nhương của thời cuộc. Vậy mà Lạc Tân
Vương được quan tâm đến mức một bài thơ làm lúc 10 tuổi lại được sưu tập, đồng
thời nổi tiếng và được phổ biến tới ngày nay. Nó nổi tiếng đến mức ngày ấy hai
con người tiêu biểu cho trí thức của hai đất nước phải thuộc nằm lòng. Tại sao
có hiện tượng này? Vì bài thơ quá hay, làm chuẩn mực cho văn học hay vì lí do
nào khác?.
Để
tìm hiểu vấn đề này chúng ta hãy phân tích xem bài thơ của Lạc Tân Vương như
thế nào? Đồng thời cá nhân tôi cho rằng thực chất bài này là một sự gian lận
với một ý đồ nhất định, nó là sản phẩm đạo văn từ bài thơ của Lý Giác và Pháp
Thuận như những gì trình bày dưới đây.
Câu
một:
Nga nga nga,
Ngỗng, ngỗng, ngỗng,
Như
vậy câu này thiếu mất hai chữ, hai chữ ấy là chữ gì? Tất nhiên
là "nga nga". Nếu Lạc Tân Vương có khả năng làm bài thơ này lúc
10 tuổi, thì đâu lại quên khổ thơ này là thơ 5 chữ và có khó gì khi thêm vào
hai chữ "nga nga". Vấn đề là làm gì có cậu bé Lạc Tân Vương
ở đây, mà đây là tác phẩm được nhào nặn lại từ bài thơ của Lý Giác và Pháp
Thuận bởi những con người có học với một ý đồ nhất định. Do vậy việc bỏ đi hai
chữ "nga nga" là cố ý dấu đi ý tưởng mà Lý Giác đã nói trong thơ ông.
Đồng thời có lẽ đã có bàn tay lông lá nào đó đã thêm vào trong ĐVSKTT
câu "Lúc ấy nhân có hai con ngỗng" để định hướng suy nghĩ
của người đọc. Điều này cho thấy ở Trung Hoa người ta hiểu câu một
là "một bầy ngỗng" chứ đâu có phải chỉ "hai
con" chính vì vậy mà họ bỏ bớt hai chữ (nhưng vẫn còn ba con chứ
không phải hai như ta hiểu). Có lẽ hai chữ này bị bỏ đi sau khi sửa toàn bộ bài
thơ chứ không phải ban đầu vốn là như thế, lí do cho việc bỏ đi hai chữ này là
làm cho ra vẻ trẻ con, để phù hợp với ngôn từ của những câu sau đó; đồng
thời dấu đi ý tưởng của Lý Giác.
Câu
hai :
Khúc hạng hướng thiên ca.
Cong cổ lên trời mà kêu
Nhằm
phục vụ cho việc vu cáo bị đạo văn, nên những người sửa cần phải làm sao phải
giữ được sự giống nhau của hai bài nên ngôn từ trong bài này hết sức khiên
cưỡng. Ở đây đáng lẽ ra sau phó từ "hướng" dùng một
danh từ là đủ, còn nếu kết thúc bằng một động từ như trong bài thì câu sau phải
thể hiện những gì thuộc về động từ đó. Ấy vậy mà câu ba không thể hiện điều
này.
Câu
ba:
Bạch mao phù lục thủy
Lông
trắng nổi nước xanh.
Ở
câu này chỉ khác bài của Lý Giác và Pháp Thuận một chữ"phù" là
nổi. Đã nói là nổi thì nổi trên nước chứ còn nước xanh làm gì. Về quy luật thì
đúng ra sau động từ "phù'" phải là một phó từ chứ
không thể là danh từ được. Như nổi lềnh bềnh chẳng hạn. Tuy nhiên, cái sai ở
đây thành cái đúng, nó đúng là vì như thế mới là thơ của con nít.
Câu
bốn:
Hồng chưởng bát thanh ba.
Câu
này khác hai
chữ "chưởng" và "bát". Chưởng là
bàn tay,bát là khoát ra, moi, bới. Ai có chút kiến thức về chữ Hán cũng dễ
nhận ra sự chông chênh của câu thơ và cách dùng từ. Tuy nhiên điều ấy có quan
trọng gì, vì đây là bài thơ của đứa trẻ lên 10 thì việc bất cập đó là chuyện
bình thường. Chuyện không bình thường là tại sao một bài thơ như thế mà lại
được các nhà tập chú thơ ở Trung Hoa lưu truyền và trở nên nổi tiếng, nó nổi
tiếng không những trong nước mà còn vượt cả biên giới sang nước Việt, khiến cho
hai con người trí thức của hai đất nước như Lý Giác và Pháp Thuận phải nằm
lòng. Thật có chuyện phi thường đó không? hay đây chính là một trò đánh lận con
đen?.Với những gì đã phân tích trên cho ta câu trả lời rằng: Trước khi có bài
thơ đối đáp giữa Lý Giác và Pháp Thuận chẳng có bài "Vịnh nga" nào
cả, mà nó chỉ có mặt sau sự kiện đối đáp bằng thơ giữa sứ thần phương Bắc và
ông lái đò nước Việt mà thôi. Có thể sau khi trở lại đông đô, Lý Giác vẫn còn
giật mình về những lời lẽ và cung cách mà Pháp Thuận đã ứng xử nên tìm cách hạ
thấp giá trị nội dung của bài thơ nhằm gỡ gạc chút đỉnh sĩ diện. Có lẽ chính Lý
Giác cũng tham gia sửa cũng nên, sau khi sửa tới, sửa lui, thấy khó nên sửa
đại, rồi xóa bớt hai chữ ở câu đầu và gán cho tác giả là Lạc Tân Vương làm lúc
10 tuổi thế là xong. Vì dù cho ai có nói gì về chuyện câu cú, từ ngữ chăng nữa
thì số tuổi nhỏ bé của tác giả đã là câu trả lời thỏa đáng rồi.
Như
vậy chúng ta thấy bài "Vịnh Nga"của Trung quốc đúng là một bài
thơ của trẻ con, mà đã là như thế thì tại sao lại được sưu tập, lưu truyền,
chắc ở Trung Hoa thời ấy có quá ít người biết chữ và làm thơ chăng? Đặt vấn đề
như vậy và với những hiểu biết về lịch sử và văn học Trung Hoa cho phép ta hiểu
rằng : Sự tồn tại và lưu truyền bài thơ của tác giả 10 tuổi này không phải vì
giá trị văn học của nó, mà chính là vì nhiệm vụ và mục đích của nó. Nhiệm vụ
của nó là biến bài thơ của Lý Giác và Pháp Thuận thành một bản sao và mục đích
của nó là làm cho hậu thế ngộ nhận rằng một thiền sư nước Việt mà phải thuộc
lòng thơ của một đứa con nít ở Trung Hoa, thậm chí còn đạo luôn thơ của nó nữa,
đủ biết người Hán tài đến chừng nào. Mục đích ấy đã thành công hơn ngàn năm
qua, nhưng có lẽ sự ngộ nhận này chỉ có giá trị chừng ấy thôi./.
1
- Đầu đề do người viết đặt.
2
- ĐVSKTT Q1- tr 328 NXB Văn hóa Thông tin
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét